Kliknij tutaj --> 🥇 wojny i kryzys rzeczypospolitej w xvii wieku

Kształtowanie się demokracji szlacheckiej w Polsce. Powstanie Rzeczypospolitej Obojga Narodów . Kultura europejska w XVII wieku - barok i przewrót umysłowy. Wojna trzydziestoletnia. Absolutyzm we Francji. Rewolucja w Anglii i narodziny angielskiej monarchii parlamentarnej. Początki panowania Zygmunta III Wazy w Polsce. Wojny polsko Wojsko I Rzeczypospolitej – siły zbrojne Rzeczypospolitej dowodzone przez dwóch hetmanów wielkich, koronnego i litewskiego, oraz dwóch hetmanów polnych . W rzeczywistości istniały 2 odrębne byty, tj. armia koronna i armia litewska, które w chwili zagrożenia występowały wspólnie. Karność wojska w XVII i XVIII wieku pojmowano Gospodarka, nauka i kultura w I połowie XVII wieku. poleca 83% 1952 głosów. Treść. Grafika. Filmy. Komentarze. Do połowy XVII w. gospodarka Polska pomimo licznych wojen nadal się rozwijała. Wyglądała ona mniej więcej tak: od drugiej połowy XV w. szlachta zaczęła inwestować w rolnictwo. Wojny XVII wieku. Konflikty ze Szwecją *1605 rok- klęska Szwedów w bitwie pod Kircholmem; umocnienie dostępu Polski do Bałtyku. *1627 rok- sukces w bitwie morskiej pod Oliwą- wzrost znaczenia Rzeczypospolitej na Bałtyku. Wojny Rzeczypospolitej z Rosją w XVII wieku. W XVII wiek nazywany jest epoką wojen. Dla Polski był to trudny okres. Tocząc wiele wojen musiała także odpierać ataki zagrażających nam sąsiadów. Doprowadziły one nasze państwo do wyludnienia, spustoszenia i spadku europejskiego znaczen Comment Rencontrer Des Gens Sur Facebook. Ważne pojęcia: Zygmunt III Waza – król Polski w latach 1587-1632; w 1588 r. pod Byczyną hetman Jan Zamoyski pokonał wojska Maksymiliana Habsburga, którego magnateria wybrała na króla Polski; w latach 1592-1599Zygmunt III połączył Rzeczpospolitą i Szwecję unią personalną; gorliwy katolik i zwolennik kontrreformacji; dążył do wzmocnienia władzy królewskiej w Polsce, co spotkało się z oporem szlachty (rokosz Mikołaja Zebrzydowskiego w latach 1606-1607); w 1600 r. przyłączył do Polski Estonię obiecaną w pactachconventach, co wywołało wojny polsko-szwedzkie; dążył do przejęcia tronu w Moskwie; poparł Habsburgów udzielając im pomocy w czasie oblężenia Wiednia przez wojska Gabora Bethlena w 1619 r., co wpłynęło na konflikt z TurcjąWojna polsko-szwedzka1600–1611– Szwedzi pod dowództwem króla Karola Sudermańskiego zajęli Inflanty po rzekę Dźwinę; sukcesy hetmana Jana Zamoyskiego i od 1602 r. hetmana Jana Karola Chodkiewicza, który zajął Dorpat, Biały Kamień (1604 r.), a w 1605 r. pokonał Szwedów pod Kircholmem; w 1611 r. na mocy rozejmu Polska odzyskała InflantyWojna polsko-szwedzka1621–1622 – Szwedzi pod dowództwem króla Gustawa II Adolfa zajęli Rygę; na mocy rozejmu w Mitawie Polska utraciła Inflant po rzekę Dźwinę wraz z RygąWojna polsko-szwedzka 1626–1629 – Szwedzi pod dowództwem króla Gustawa II Adolfa uderzyli na Prusy Królewskie i rozpoczęli blokadę Gdańska; w 1627 r. Polacy odnieśli zwycięstwo wbitwie morskiej pod Oliwą; w 1629 r. hetman Stanisław Koniecpolski pokonał Szwedów pod Trzcianą; w1629 r. zawarto rozejm w Starym Targu (Altmarku) – wszystkie porty (bez Pucka, Gdańska iKrólewca) przejęła Szwecja, handel gdański obłożono 3,5% cłem na rzecz Szwecji; Władysław IV Waza wykorzystał zaangażowanie Szwecji w wojnę trzydziestoletnią i zawarł w 1635 r. rozejm w Sztumskiej Wsi (Polska odzyskała wszystko, co utraciła w Altmarku)Potop szwedzki 1655-1660 – w 1655 r. najazd wojsk Karola X Gustawa na Polskę, klęska Polaków pod Ujściem, ugoda w Kiejdanach (Radziwiłłowie poddali się Szwecji), ucieczka króla Jana Kazimierza na Śląsk Opolski; listopad-grudzień 1655 r. oblężenie klasztoru na Jasnej Górze; kontrybucje i wysokie podatki narzucone przez Szwedów spowodowały rozwój partyzantki i podjęcie walki ze Szwedami; w grudniu 1655 r. szlachta zawiązała konfederację w Tyszowcach, król powrócił do Polski; wojna podjazdowa Stefana Czarnieckiego (zwycięstwo pod Warką w 1656 r.); w 1656 r. Jan Kazimierz złożył śluby lwowskie(obiecał poprawić położenie ludu iumocnić katolicyzm); traktat w Radnot 10 grudnia 1656 r. – była to próba rozbioru Polski między Szwecję, Brandenburgię, Radziwiłłów, Siedmiogród, Ukrainę; 1657 r. najazd księcia Siedmiogrodu Jerzego Rakoczego na ziemie polskie; Polskę poparła Dania i Habsburgowie w obawie przed nadmiernym wzrostem potęgi Szwecji; 1657 r. traktaty welawsko-bydgoskie;3 maja 1660 r. pokój w Oliwie: potwierdzał przynależność Inflant do Szwecji, Szwedzi mieli zwrócić Polsce zagarnięte łupy, Szwecja gwarantowała wolność handlu na Bałtyku, Jan Kazimierz zrzekł się prawa do tronu w Szwecji, potwierdzono traktaty welawsko-bydgoskie Traktaty welawsko-bydgoskie – 1657 r.; elektor brandenburski Fryderyk Wilhelm Hohenzollern zgodził się na odstąpienie od Szwecji i poparcie Polski, Polska zrzekła się prawa do lenna pruskiego, elektor uzyskał: prawo przemarszu wojsk brandenbursko-pruskich przez Prusy Królewskie, w lenno ziemię lęborsko-bytowską, obietnicę przekazania Elbląga oraz Drahimia (na ostatni warunek sejm polski się nie zgodził, elektor i tak zajął Drahim w 1668 r.), w razie wygaśnięcia dynastii Hohenzollernów Prusy Książęce miały powrócić do PolskiJan Karol Chodkiewicz – hetman wielki litewski; uczestnik wojen ze Szwecją (zwycięstwo pod Kircholmem w 1605 r.), Moskwą i Turcją; na czele wojsk królewskich stłumił bunt Zebrzydowskiego (bitwa pod Guzowem w 1607 r.); zmarł podczas oblężenia Chocimia w 1621 Koniecpolski – żył w latach 1591–1646, najwybitniejszy wódzi hetman wielki koronny w XVII w.; był najmłodszym hetmanem, ponieważ w wieku 27 lat otrzymał buławę hetmana polnego koronnego; w bitwie pod Cecorą dostał się do niewoli tureckiej; zwycięsko dowodził w bitwach ze Szwedami pod Hamersztynem (dziś Czarne; 1627 r.) i Trzcianą (1629 r.) oraz z Tatarami pod Ochmatowem (1644 r.); był najbogatszym magnatem, zamków w Podhorcach i Brodach, 170 miast i miasteczek oraz 740 wsiDymitriady – w 1598 r. w Rosji rozpoczął się kryzys zwany „Wielką Smutą” po śmierci ostatnich Rurykowiczów: Iwana IV Groźnego i Fiodora; przejęcie władzy przez bojara Borysa Godunowa, przeciwko któremu wystąpili bojarzy i chłopi orazDymitr Samozwaniec, którypodawał się za cudownie ocalałego syna Iwana IV i uzyskał pomoc magnatów polskich; w 1604 r. przy pomocy wojsk magnackich wyruszył na Moskwę (tzw. dymitriada); po śmierci Godunowa w 1605 r. zajął Moskwę i został carem; po zabójstwie Dymitra Samozwańca I w 1606 r. carem został bojar Wasyl Szujski, któremu zagroził Dymitr Samozwaniec II, zajmując część Rosji bez Moskwy; w 1609 r. Wasyl Szujski zawarł układ ze Szwecją, co wpłynęło na decyzję o rozpoczęciu przez Polskę wojny z RosjąWojna polsko-rosyjska 1609-1634- –Zygmunt III Waza dążył do zajęcia tronu w Moskwie i rozbicia sojuszu cara Wasyla Szujskiego ze Szwecją,z którą Polska prowadziła w tym czasie wojnę o Inflanty; 4 lipca 1610 r. zwycięstwo Stanisława Żółkiewskiego pod Kłuszynem nad armią rosyjsko-szwedzką; ugoda moskiewska: Rosja nie traciła ziem, Władysław Wazamiał otrzymać tron w Moskwie i przejść na prawosławie, a szlachta rosyjska miała dostaćprzywileje;Zygmunt III odrzucił te warunki; powstanie narodowe wRosji przeciw Polakom; w 1613 r. nowym carem został Michał Fiodorowicz Romanow; w 1617 r. Polacy podjęli próbę wkroczenia do Moskwy, zakończoną rozejmem wDywilinie w 1618 r. (obowiązywał od 1619 r.) – do Rzeczpospolitej włączonoziemię smoleńską, siewierską i czernihowską; w 1632 r. Rosjanie rozpoczęli oblężenie Smoleńska, odsiecz Władysława IV Wazy zakończyła się kapitulacją Rosjan i pokojem wPolanowie w1634 r. –Władysław IV zrzekł się pretensji do tronu wMoskwie za odszkodowanie pieniężne, przy Polsce pozostały ziemie:smoleńska, siewierska i czernihowskaWojna polsko-rosyjska 1654-1667 – w 1654 r. ugoda Kozaków z Rosją w Perejasławiu oddająca Ukrainę pod władanie cara wywołała wojnę polsko-rosyjską; armie rosyjskie wkroczyły na Litwę i na Ukrainę; w 1655 r. zwycięstwo wojsk polsko-tatarskich pod Ochmatowem; w czasie „potopu” szwedzkiego Rosjanie wycofali się z Rzeczypospolitej, ale po unii w Hadziaczu wystąpili przeciwko Janowi Wyhowskiemu i wznowili wojnę z Polską w 1660 r. –wojska polsko-litewskie wygrały pod Połonką i Cudnowem, ale nie potrafiono wykorzystać sukcesu; wojnę zakończył rozejm w Andruszowie w 1667 r. – do Rosji włączono ziemię smoleńską, siewierską, czernihowską, wschodnią część Ukrainy z Kijowem i Zaporożem; warunki rozejmowe potwierdził pokój w Moskwie w 1686 Żółkiewski – znakomity wódz, hetman wielki koronny i kanclerz wielki koronny; uczestniczył w wyprawach na Mołdawię i Wołoszczyznę; walczył z Kozakami i Szwedami; pokonał wojska rosyjsko-szwedzkie w bitwie pod Kłuszynem i zajął Moskwę w 1610 r., co opisał w pamiętniku „Początek i progres wojny moskiewskiej”; zginął pod Cecorą w 1620 polsko-turecka 1620-1621 – wyprawa hetmana Stanisława Żółkiewskiego do Mołdawii; pod Cecorą w 1620 r. armia polska spotkała się z wojskami turecko-tatarskimi, wśród Polaków wybuchła panika i chaos, śmierć hetmana na polu walki; uderzenie Turcji na pogranicze nad Dniestrem, obrona Polaków w twierdzy Chocim pod dowództwem Jana Karola Chodkiewicza i hetmana kozackiego Piotra Konaszewicza Sahajdacznego; 9 października 1621 r. pod murami twierdzy podpisano pokój – obie strony zobowiązały się powstrzymywać najazdy swoich poddanych Kozaków i Tatarów, wMołdawii sułtan miał powoływać hospodarów przychylnych RzeczpospolitejWojna polsko-turecka 1672-1676 – hetman kozacki Piotr Doroszenko uznał się lennikiem Turcji, Polska była w tym czasie osłabiona licznymi wojnami i wewnętrznymi walkami stronnictw, stąd w 1672 r. atak Turcji i zajęcie Kamieńca Podolskiego; rozejm w Buczaczu (Polska utraciła województwa: podolskie, bracławskie, resztki kijowskiego oraz miała zapłacić haracz); sejm uchwalił podatek na armię i nie uznał hańbiącego rozejmu; w 1673 r. zwycięstwo hetmana Jana Sobieskiego pod Chocimiem, którego nie wykorzystano, ponieważ szlachta udała się na wolną elekcję po śmierci Michała Korybuta Wiśniowieckiego; w 1675 r. ponowny atak wojsk tureckich na ziemie polskie; 1676 r. rozejm w Żurawnie (potwierdzał włączenie Podola i Ukrainy do Turcji)Władysław IV Waza – król Polski w latach 1632-1648; zwolennik budowy floty (port Władysławowo); za jego panowania zamknięto akademię ariańską w Rakowie, elektor Fryderyk Wilhelm został uznany księciem Prus (1641 r. ostatni hołd lenny z Prus), Rzeczpospolita osiągnęła największy w swojej historii zasięg terytorialny (ok. 990 tys. km2); w 1610 r. został wybrany przez bojarów carem Rosji pod warunkiem przejścia na prawosławie, ale ugodę moskiewską odrzucił jego ojciec Zygmunt III Waza; był zwolennikiem wojny z Turcją, do której chciał pozyskać Kozaków zaporoskichKozaczyzna – Kozacy wywodzili się ze zbiegłych chłopów polskich i rosyjskich, ludności ukraińskiej, zubożałej szlachty i mieszczan; zasiedlali tereny nad Dnieprem; zagrożeni przez Tatarów organizowali się na wzór wojskowy na czele z atamanami; zajmowali się rolnictwem, łowieniem ryb, rozbojem, organizowali zbrojne „chadzki” (najazdy) na ziemie Tatarów i Turcji; Zygmunt August i Stefan Batory utworzyli oddziały Kozaków rejestrowych (ok. 500 osób) do obrony granicy Polski za żołd i wolność osobistą; dążenie Kozaków do zwiększenia rejestru, ponieważ pozostali traktowani byli przez magnaterię jak chłopi pańszczyźniani; na przełomie XVI/XVII w. organizowano różne powstania kozackie (np. Krzysztofa Kosińskiego, Semena Nalewajki)Piotr Konaszewicz Sahajdaczny – jeden z najwybitniejszych hetmanów kozackich; był zwolennikiem zwiększenia rejestru kozackiego oraz współpracy z Rzeczpospolitą; brał udział w wojnie z Rosją oraz wspierał hetmana Jana Karola Chodkiewicza w czasie oblężenia twierdzy Chocim w 1621 Chmielnickiego – w 1648 r. zwycięstwo Kozaków nad Żółtymi Wodami, pod Korsuniem(do niewoli wzięto hetmanów Mikołaja Potockiego i Marcina Kalinowskiego), pod Piławcami (szlachta polska uciekła z pola walki na wieść o zbliżających się wojskach tatarskich Tuhaj-beja); w1649 twierdzy Zbaraż, wktórej zamknęła się załoga polska pod dowództwem Jeremiego Wiśniowieckiego; pod Zborowem wojska pod wodzą Jana Kazimierza zostały osaczone i tam zawarto ugodę: Bohdan Chmielnicki otrzymał buławę hetmańską i władzę na terenie województw: kijowskiego, bracławskiego i czernihowskiego, zwiększono rejestr do 40 tysięcy; tego kompromisu nie przestrzegała żadna ze stron, stąd wznowienie wojny w 1651 r. – klęska Kozaków pod Beresteczkiem i ugoda wBiałej Cerkwi (ograniczono teren autonomii Kozaków, zmniejszono rejestr do 20 tysięcy); w 1652 r. klęska armii polskiej dowodzonej przez hetmana Marcina Kalinowskiego pod Batohem; 1653 r. zaskoczenie armii polskiej pod dowództwem króla Jana Kazimierza przez oddziały Chmielnickiego pod Żwańcem – na krótko powrócono do ugody zborowskiej z 1649 r.; w 1654 Kozaków z Rosją w Perejasławiu oddająca Ukrainę pod władanie cara wywołała wojnę polsko-rosyjską; próby rozbioru Polski w czasie „potopu” – traktat w Radnot w 1656 r. przyznawał Chmielnickiemu Ukrainę; nowy hetman kozacki Jan Wyhowskizawarł w 1658 r. ugodę wHadziaczu: miało powstać Księstwo Ruskie (województwa kijowskie, bracławskie, czernihowskie) pod wodzą hetmana z własnymi urzędami, trybunałem i armią, starszyzna kozacka miała otrzymać miejsce wparlamencie Rzeczpospolitej (była to ideaRzeczpospolitej Trojga Narodów); powstanie przeciw Wyhowskiemu iPolakom, wznowienie przez Rosję wojny z Polską Bohdan Chmielnicki – pisarz i hetman wojsk zaporoskich, przywódca powstania kozackiego; zorganizował nieudaną wyprawę na Mołdawię; w 1654 r. zawarł układ z Rosją, a w 1656 r. na mocy traktatu w Radnot, w którym planowano rozbiór Polski, miał otrzymać władzę na UkrainieStefan Czarniecki – wybitny wódz, hetman polny koronny; walczył ze Szwecją, Rosją, Tatarami i Kozakami; w czasie „potopu" szwedzkiego organizował wojnę podjazdową, a jego największym sukcesem było pokonanie Szwedów pod Warką w 1656 r.; walczył ze swoimi wojskami przeciwko Szwecji na terytorium DaniiJan Kazimierz – król Polski w latach 1648-1668; okres jego panowania to pasmo wojen Polski z sąsiadami i walk wewnętrznych oraz wzrost znaczenia magnaterii; w 1652 r. poseł Władysław Siciński po raz pierwszy zerwał sejm przez użycie liberum veto; w latach 1665-1666 miał miejsce rokosz Jerzego Lubomirskiego (pokonanie wojsk królewskich pod Mątwami); król próbował wprowadzić szereg reform, ale opozycja je skutecznie powstrzymywała; zniechęcony abdykował w 1668 r. i wyjechał do FrancjiMichał Korybut Wiśniowiecki – król Polski w latach 1669-1673; swój wybór na króla zawdzięczał idei wyboru „Piasta” na tron; przeciwko jego rządom zawiązała się opozycja tzw. malkontentów, do której należał hetman Jan SobieskiJan III Sobieski – marszałek wielki koronny, hetman wielki koronny, król Polski w latach 1674-1696; zwany Lwem Lechistanu i Obrońcą Wiary; uczestnik wojen ze Szwecją, Rosją, Turcją; o wiktorii wiedeńskiej w 1683 r. powiedział: przybyłem, zobaczyłem, a Bóg zwyciężył;w 1675 r. zawarł w Jaworowiesojusz z królem Francji Ludwikiem XIV, ale zagrożony utratą tronu podpisał układ z Habsburgami w 1683 r.; autor Listów do MarysieńkiWielka odsiecz wiedeńska – 12 września 1683 r. połączone siły polskie pod dowództwem Jana III Sobieskiego, cesarskie (Leopolda I) i książąt Rzeszy pokonały pod Wiedniem wojska wezyra Kara Mustafy; zawiązanie Świętej Ligi w 1684 r. (papiestwo, Austria, Wenecja, Polska, od 1686 r. Rosja); długoletnie wojny z Turcją zakończyłpokój w Karłowicach w 1699 r. – Rzeczpospolita odzyskała utracone tereny województw podolskiego, bracławskiego i kijowskiego, do Austrii włączono Węgry i Siedmiogród, Rosja zajęła Azow, Wenecja otrzymała Dalmację i Moreę (Peloponez)Kryzys Rzeczpospolitej w XVII w. – skutki wojen: ogromne straty ludności (np. po „potopie” szacowano straty na 30-35%), wyniszczenie ziem, agraryzacja miast, chaos monetarny, głód i epidemie, zmniejszenie eksportu zboża, upadek wsi i folwarków szlacheckich, wzrost znaczenia latyfundiów magnackich; utrata ziem (Inflant, ziemi smoleńskiej, siewierskiej, czernihowskiej, Ukrainy z Kijowem i Zaporożem oraz utrata lenna pruskiego); wzrost znaczenia oligarchii magnackiej spiskującej przeciw królom elekcyjnym; rozwój kontrreformacji (np. wygnanie arian z Polski w 1658 r.); upadek polityczny Rzeczpospolitej szlacheckiej; utrata pozycji nad Bałtykiem; wzrost znaczenia sąsiadów Polski; słabość armii polskiej oraz parlamentu (liberum veto); po zwycięstwie nad muzułmańską Turcją Polskę nazywano „przedmurzem chrześcijańskiej Europy”Barok w Polsce – epoka w kulturze w latach 1590– do ok. 1760; na barok w Polsce wpływ wywarł Kościół katolicki, zwłaszcza zakon jezuitów (szkolnictwo) oraz mecenat władców i magnaterii; literatura: Jan Chryzostom Pasek (Pamiętniki), Wacław Potocki (Wojna chocimska), Jan Andrzej Morsztyn (poezja), Jan Sobieski (Listy do Marysieńki); nauka – Jan Brożek (matematyka), Jan Heweliusz (astronomia), Kasper Niesiecki (heraldyka); rzeźba – kolumna Zygmunta w Warszawie; malarstwo – Tomasz Dolabella; portrety trumienne; architektura –wzorem był kościół IlGesú w Rzymie – w Polsce kościół św. Piotra i Pawła w Krakowie, zespoły kalwaryjne (Kalwaria Zebrzydowska); barokizacja kościołów (kościołom gotyckim nadawano wystrój barokowy); barok dworski –przebudowano Zamek Królewski w Warszawie,zamki magnackie: Wilanów, Łańcut, Krzyżtopór w UjeździeSarmatyzm – ideologia szlachty polskiej odwołująca się do starożytnego plemienia Sarmatów, z których miała wywodzić się szlachta; propagowanowzór cnót obywatelskich, złotą wolność szlachecką, ideały życia ziemiańskiego, gloryfikowano prawa i zwyczaje Rzeczpospolitej, głoszono przekonanie o wyższości polskiej szlachty oraz niechęć do wszystkiego co obce (z wyjątkiem wpływu Orientu na modę); sarmatyzm uznawał Rzeczpospolitą za przedmurze chrześcijańskiej Europy Ważne daty: 1588 r. – bitwa pod Byczyną – hetman Jan Zamoyski pokonał wojska Maksymiliana Habsburga1600 r. – przyłączenie do Polski Estonii; początek wojen ze Szwecją1604 r.– początek tzw. dymitriad27 września 1605 r. – bitwa pod Kircholmem – zwycięstwo husarii polskiej pod dowództwem Jana Karola Chodkiewicza w starciu z wojskami szwedzkimi1606-1607 – rokosz Mikołaja Zebrzydowskiego; pokonanie wojsk rokoszan przez wojska królewskie pod dowództwem Jana Karola Chodkiewicza i Stanisława Żółkiewskiego w bitwie pod Guzowem w 1607 lipca 1610 r. – bitwa pod Kłuszynem – zwycięstwo Stanisława Żółkiewskiego nad armią rosyjsko-szwedzką; ugoda moskiewska1618 r. – rozejm polsko-rosyjski w Dywilinie1620 r. – bitwa pod Cecorą, klęska armii polskiej w starciu z wojskami turecko-tatarskimi, śmierć hetmana Stanisława Żółkiewskiego9 października 1621 r.– pokój polsko-turecki podpisany pod murami twierdzy Chocim1622 – rozejm polsko-szwedzki w Mitawie – Polska utraciła Inflant po rzekę Dźwinę wraz z Rygą1627 r.– pokonanie armii szwedzkiej przez Polaków w bitwach pod Hamersztynem (Czarne) i wbitwie morskiej pod Oliwą1629 r.– hetman Stanisław Koniecpolski pokonał Szwedów pod Trzcianą26 września 1629 r. – rozejm w Starym Targu (Altmarku) – wszystkie porty (bez Pucka, Gdańska iKrólewca) przejęła Szwecja, handel gdański obłożono 3,5% cłem na rzecz Szwecji1634 r. – pokój polsko-rosyjski w Polanowie12 września 1635 r. – rozejm polsko-szwedzki w Sztumskiej Wsi – Polska odzyskała wszystko, co utraciła w Altmarku1648 r.– zwycięstwo Kozaków nad Żółtymi Wodami, pod Korsuniempod Piławcami1649 r. – oblężenie twierdzy Zbaraż, ugoda zborowska z Bohdanem Chmielnickim1651 r.– klęska Kozaków pod Beresteczkiem i ugoda w Białej Cerkwi1652 r. – poseł Władysław Siciński (za namową Janusza Radziwiłła) przez użycie liberum veto zerwał sejm1654 r. – ugoda Kozaków z Rosją w Perejasławiu1655-1660 – potop szwedzki1655 r. – klęska wojsk polskich pod Ujściem, ugoda w Kiejdanachlistopad-grudzień 1655 r. – oblężenie Jasnej Góry, obrona klasztoru pod kierunkiem przeora Augustyna Kordeckiego29 grudnia 1655 r. – konfederacja w Tyszowcach – podjęcie przez szlachtę walki z wojskami szwedzkimi10 grudnia 1656 r. – traktat w Radnot – próba rozbioru Polski między Szwecję, Brandenburgię, Radziwiłłów, Siedmiogród, Ukrainę (Chmielnickiego)1657 r. –najazd księcia Siedmiogrodu Jerzego Rakoczego na ziemie Polski1657 r. – traktaty welawsko-bydgoskie – Polska zrzekła się prawa do lenna pruskiego1658 r. – ugoda wHadziaczu – idea Rzeczpospolitej Trojga Narodów złożonej z Korony Królestwa Polskiego, Wielkiego Księstwa Litewskiego i Księstwa Ruskiego3 maja 1660 r. – pokój w Oliwie kończący „potop szwedzki”1660 r. – wojska polsko-litewskie pokonały Rosjan pod Połonką i Cudnowem1665-1666 – rokosz Jerzego Lubomirskiego (pokonanie wojsk królewskich pod Mątwami)1672 r.– zajęcie przez wojska tureckie Kamieńca Podolskiego; rozejm polsko-turecki w Buczaczu (Polska utraciła Podole, Bracławszczyznę i część Kijowszczyzny oraz miała zapłacić haracz)1673 r.– zwycięstwo hetmana Jana Sobieskiego pod Chocimiem nad wojskami tureckimi1676 r. – rozejm polsko-turecki w Żurawnie12 września 1683 r. – wielka odsiecz wiedeńska1686 r. – pokój polsko-rosyjski podpisany w Moskwie przez Krzysztofa Grzymułtowskiego1699 r. – pokój w Karłowicach pomiędzy Turcją a państwami tworzącymi Ligę Świętą "Powyższy materiał został opracowany przez Przeczytanie i zapamiętanie tych informacji ułatwi Ci zdanie klasówki. Pamiętaj korzystanie z naszych opracowań nie zastępuje Twoich obecności w szkole, korzystania z podręczników i rozwiązywania zadań domowych." XVII wiek - kolonizacja, wyniszczające wojny, rozwój nauki i kultury XVII wiek - kolonizacja, wyniszczające wojny, rozwój nauki i kultury Wiek XVIII (zakres czasowy od 1600 do 1699 roku) stanowi epokę wojen o podłożu religijnym, które wyniszczyły Europę. Wojna trzydziestoletnia w Niemczech, następnie wojna francusko-hiszpańska i wojna północna wyniszczyły Niemcy i Polskę. Na czoło w Europie wysuwają się władcy Francji i Szwecji. Jednocześnie było to okres baroku i ogromnego rozkwitu sztuki, kiedy to tworzą najwybitniejsi malarze i powstają największe zabytki sztuki i architektury. Poznaj głównie wydarzenia i daty tego okresu i ciekawostki historyczne. XVII wiek- zakres czasowy i charakterystyka epoki Najważniejsze procesy historyczne w XVII wieku - epoka kolonializmu Wiek XVII obejmuje zakres czasowy od 1600 do 1699 roku. W tym czasie Hiszpania i Portugalia, które opanowały Amerykę Południową, przestają się liczyć jako potęgi kolonialne. Do walki o kolonie przystępują Francja, Niderlandy i Anglia, które działają nie na zasadzie podbojów, lecz zdobyczy ekonomicznych, przez kompanie handlowe i zakładanie ośrodków na wybrzeżach. Holendrzy działają u wybrzeży Afryki i na Oceanie Indyjskim. Zaczyna się masowy handel niewolnikami, schwytanymi w Afryce, który umożliwi stworzenie w Ameryce wielkich plantacji. Dochodzi do kilku wojen morskich, w wyniku których Holendrzy ustępują miejsca Anglikom. Anglicy kolonizują Amerykę Północną, zaś Francuzi Kanadę i Luizjanę. Oba państwa rozpoczynają ekspansję w Indiach. W tym czasie Imperium Rosyjskie prowadzi ekspansję na wschód. Drogą ekspedycji badawczych, zakładania kolonii oraz walk zbrojnych, imperium rozszerzyło się na Syberię i do rzeki Amur i Morza Ochockiego. XVII wiek - społeczeństwo i gospodarka Na początku XVII wieku następuje ochłodzenie klimatu, które powoduje dużą śmiertelność i spadek popytu. Dochodzi do kryzysu i krachu na giełdzie w Amsterdamie. Nadmiar pieniądze jest inwestowany w wojny i handel kolonialny. W tym okresie pojawiają się takie wynalazki ekonomiczne, jak pieniądze papierowe, listy kredytowe i coś w rodzaju dowodu tożsamości. W Europie utraciły znaczenie kraje południowe oraz księstwa niemieckie. Głównymi ośrodkami gospodarczymi stały się Anglia, Francja, Niderlandy oraz Brandenburgia. Ochłodzenie i ciężka sytuacja gospodarcza mają wpływ na nasilenie procesów czarownic. Do największych polowań na czarownice dochodzi na początku XVII wieku. Zaś w 1692 ma miejsce słynny proces czarownic w Salem (Massachusetts). Sztuka i cywilizacja XVII wieku - najważniejsze zabytki i wynalazki Z tego okresu pochodzą osiągnięcia takich twórców, jak: William Shakespeare, Molier, Jean de la Fontaine i Cervantes. Jest to również epoka kiedy święci triumfy sztuka malarska. Odkryto, że obrazy na płótnie są bardziej praktyczne niż freski, gdyż można je przenosić. Sztuka na świecie wzbogaca się o takich mistrzów jak: Caravaggio, Peter Paul Rubens, Rembrandt i Jan Vermeer. Powstały na świecie takie zabytki, jak plac św. Piotra w Rzymie, Wersal i Tadź Mahal. Wybitne osiągnięcia w dziedzinie nauk zanotowali Galileusz, Kepler, Pascal. Pojawiły się również ciekawe wynalazki. W Europie upowszechniły się sztućce. Źródła historyczne podają takie ciekawostki, jak to, że widelec Henryk Walezy przywiózł z wydarzenia i daty w Europie i na świecie Wiek XVII stanowi okres, w którym w Europie rządzą królowie absolutni. We Francji panuje król słońce, Ludwik XIV. Jednak monarchia absolutna zaczyna się kruszyć. W Anglii rody możnowładców rozpoczynają walkę z dynastią Stuartów, która stara się wprowadzić absolutyzm. Dochodzi do pierwszego w Europie skazania na śmierć pomazańca bożego. Po krwawych rządach dyktatury wojskowej Cromwella, wracają królowie z dynastii Stuartów. Druga połowa XVII wieku była okresem tragicznym dla Anglii, gdyż w Londynie wybuchła zaraza, a miasto strawił pożar. Po bezpotomnej śmierci Karola II Stuarta doszło do walk o tron, tzw. chwalebnej rewolucji. Anglicy nie chcieli władcy katolika, jakim był brat króla, Jakub, dlatego powołali na tron Wilhelma Orańskiego, zaś Jakub II zbiegł na kontynent. Jeszcze do końca XVIII wieku odbywać się będą krwawe powstania i rebelie jakobitów, czyli zwolenników Jakuba. W 1689 roku w Anglii wydano Deklarację Praw, która znacznie ograniczyła rolę władcy i czyniła Anglię monarchią parlamentarną. W XVII wieku odbywała się pierwsza w historii wojna obejmująca całą europę. W wojnie trzydziestoletniej (1616 - 1648) księstwa niemieckie walczyły z dynastią Habsburgów, przeciwnikami protestantyzmu. Faktycznie jednak, w wojnie tej brały udział wszystkie kraje europejskie, zmagające się o hegemonię w Europie. Jej kontynuacją była wojna francusko-hiszpańska. Skutkiem konfliktu było znaczne osłabienie księstw niemieckich oraz ogromne straty w ludziach. Szacuje się, że w wojnie tej zginęło 8 milionów ludzi. Habsburgowie przegrali w Niemczech, lecz umocnili swoją pozycję w Czechach i na Węgrzech. Państwami, które wyszły zwycięsko i umocniły swoją pozycję w Europie były: Francja, Szwecja i Brandenburgia. Epoka XVII wieku w Polsce - najważniejsze daty, wydarzenia i ciekawostki W XVII wieku, w Polsce rządzi dynastia Wazów oraz dwaj rodzimi królowie, z których Michał Wiśniowiecki został uznany za najgorszego króla Polski, zaś Jan Sobieski, za jednego z najlepszych. Jest to epoka, w której Polskę rujnują wojny północne, wojny z Turcją i powstanie Chmielnickiego. W tym wieku mają miejsce największe polskie zwycięstwa w bitwach: 1605 - pod Kircholmem w wojnie polsko-szwedzkiej,1610 - pod Kłuszynem w wojnie polsko-rosyjskiej,1627 - pod Oliwą, bitwa morska ze Szwedami,1673 - pod Chocimiem w wojnie polsko-tureckiej,1683 - pod Wiedniem z Turkami. Działają najwybitniejsi polscy wodzowie i hetmani jak: Jan Karol Chodkiewicz,Jeremi Wiśniowiecki,Stanisław Żółkiewski,Jan Sobieski,Stefan Czarnecki. Wojsko polskie składa się w tym czasie głównie z konnicy. Do walki stają wojska zaciężne oraz pospolite ruszenie szlachty. Triumfy święci polska ciężka jazda, czyli husaria, która przyczyniła się do zwycięstwa w bitwie pod Wiedniem. Husaria zanika z końcem wieku z powodu ogromnych kosztów uzbrojenia i wyszkolenia konia oraz upowszechniania się broni palnej. Dynastia Wazów wciąga Polskę w wojny ze Szwecją i Rosją. Korzystając z okresu tzw. wielkiej smuty, czyli bezkrólewia i głodu w Rosji, odbywają się tzw. dymitriady, czyli próby osadzenia samozwańców na tronie carów Rosji. Ostatecznie rosyjskie rody bojarskie oferują koronę Władysławowi IV, na co nie zgadza się Zygmunt Waza. Ostatecznie Polacy zostają wygnani z Kremla. Do dziś historycy zastanawiają się, czy decyzja króla była słuszna i czy było możliwe utworzenie Rzeczpospolitej Trojga Narodów. Efektem wojen północnych był najazd Szwedów, tze. potop szwedzki (1655–1660), z którym zbiegło się powstanie Chmielnickiego na Ukrainie (1648–1657). Polskie rody arystokratyczne byly gotowe uznać Karola X Gustawa za króla Polski. Jednak Szwedzi zamierzali przede wszystkim złupić Polskę i praktycznie zrównali kraj z ziemią. Skala grabieży i zniszczenia była tak ogromna, że skutki tego odczuwamy do dziś. Efektem wojen północnych oraz zaniedbania polskich królów stało się uniezależnienie Księstwa Prus od Polski. Prusy łączą się z Brandenburgią drogą małżeństw dynastycznych i tworzą Królestwo Prus, które w kolejnym wieku stanie się potęgą militarną i przystąpi do rozbioru Polski. Największe osiągnięcia Polski w tym czasie, to wygnanie Szwedów i rozgromienie Turków pod Wiedniem, dzięki czemu Europa została obroniona przed jarzmem tureckim. Liczba wyników dla zapytania 'kryzys rzeczpospolitej w xvii': 10000+ Wojny w XVII wieku Sortowanie według grupwg Olap28 Klasa 6 Historia walki w XVII wieku przywódcy walk w XVI/XVII wieku Połącz w parywg Olap28 Klasa 6 Historia walki w XVII wieku POJĘCIA- Rzeczpospolita w XVII wieku Odkryj kartywg Olap28 Klasa 6 Historia walki w XVII wieku Wojny Rzeczpospolitej w XVII wieku. Teleturniejwg Asiaszczerkowska Klasa 6 Historia Przyczyny wojen ze Szwecją w XVII wieku O rety! Krety!wg Olap28 Klasa 6 Historia walki w XVII wieku Przyczyny wojen z Rosją w XVII wieku O rety! Krety!wg Olap28 Klasa 6 Historia walki w XVII wieku Przyczyny wojen z Turcją w XVII wieku O rety! Krety!wg Olap28 Klasa 6 Historia walki w XVII wieku Straty terytorialne w skutek wojen w XVII wieku Znajdź paręwg Olap28 Klasa 6 Historia walki w XVII wieku Kryzys Rzeczypospolitej w XVII wieku Znajdź słowowg Bprzech Klasa 6 Historia Wojny Rzeczpospolitej w XVII w. Sortowanie według grupwg Annarkeska W obronie granic Rzeczpospolitej XVII wiek Koło fortunywg Historiarogalin Władcy elekcyjni Koło fortunywg Olap28 Klasa 6 Historia walki w XVII wieku Wojny z Rosją, Szwecją i Turcją Koło fortunywg Olap28 Klasa 6 Historia walki w XVII wieku Piastowie na tronie polskim Sortowanie według grupwg Olap28 Klasa 6 Historia Polski walki w XVII wieku Kryzys Rzeczpospolitej - quiz Teleturniejwg Olap28 Klasa 6 Historia Kryzys Rzeczpospolitej i I rozbiór Połącz w parywg Mag647 Kryzys Rzeczpospolitej 1 Teleturniejwg Hubsob69 Klasa 6 Historia wojny w XVII wieku Połącz w parywg Beatahero Klasa 4 Historia klasa_VI_dzial_III_obronie granic Rzeczpospolitej XVII wiek Koło fortunywg Elizahistoria Klasa 6 Historia W Rzeczpospolitej szlacheckiej Testwg Milenabe Klasa 6 Historia W obronie granic Rzeczpospolitej Labiryntwg Podemskalenka Klasa 6 Historia wojny z Turcją XVII w. Połącz w parywg Monikagaborek2d Klasa 6 Historia Wojny w XVII wieku Sortowanie według grupwg Magdawojtkowiak Klasa 4 W Rzeczpospolitej szlacheckiej Koło fortunywg Lbrozyna90 Klasa 6 Krzyżówka XVII w. Krzyżówkawg Alewrzeszcz XVII w. Labiryntwg Tksiazek Rzeczpospolita w XVII w. Testwg Alewrzeszcz Rzeczpospolita w XVII wieku. Teleturniejwg Akowalcze2017 Klasa 6 Historia Kryzys RP w XVIII wieku O rety! Krety!wg Olap28 Klasa 6 Historia W Rzeczpospolitej szlacheckiej- powtórzenie Koło fortunywg Hostoriaspbarko Mniejszości narodowe w II Rzeczpospolitej Połącz w parywg Muzeumpolin Klasa 7 Liceum Historia Historia i społeczeństwo W Rzeczpospolitej szlacheckiej Koło fortunywg Asiaszczerkowska Klasa 6 wojny w XVII wieku Sortowanie według grupwg Beatahero Klasa 4 Historia Europa w XVII wieku. Odkryj kartywg Stepskit Liceum Technikum Historia Postaci XVII w. Połącz w parywg Historyksp32 Klasa 6 Historia Rzeczpospolita w XVII wieku Połącz w parywg Idranka23 Klasa 6 Historia Rzeczpospolita w XVII w. Krzyżówkawg Pyzzza Klasa 6 Historia Rzeczpospolita w XVII w. Testwg Gacek4 Klasa 6 Historia Europa w XVII w. Odkryj kartywg Kaczmarekkj Liceum Historia Wojny w XVII wieku Połącz w parywg Mag647 wojny w XVII wieku Połącz w parywg Materialykb historia KL. VI W OBRONIE GRANIC RZECZPOSPOLITEJ Połącz w parywg Dorotablicharz Historia Test z podsumowania działu ,,W rzeczpospolitej szlacheckiej'' Testwg Xteamx Klasa 6 Klasa 7 Historia pojęcia XVII w. Prawda czy fałszwg Historyksp32 Klasa 6 Historia KlasaVI_Dział_II_ W Rzeczpospolitej szlacheckiej- powtórzenie Koło fortunywg Elizahistoria Klasa 6 Historia Europa w XVII wieku Koło fortunywg Olivka78 Technikum Historia Rzeczypospolita w XVII wieku Krzyżówkawg Aleksandra180 Klasa 6 Historia Polska w XVII wieku Koło fortunywg Historiaam1 Technikum Europa w XVII wieku Krzyżówkawg Ppetrykow Liceum Historia Wojny XVII w. Testwg Maciekmghj Klasa 6 Historia Wojny w XVII wieku Sortowanie według grupwg Makor3 Klasa 6 Historia XVI XVII w. Test obrazkowywg Tksiazek W Rzeczpospolitej Połącz w parywg Paluinamikolajc Rzeczpospolita w XVII wieku - POSTACIE Połącz w parywg Trawa4567 Klasa 8 Historia Rzeczpospolita w XVII wieku Testwg Historiasp1 Klasa 6 Historia Wojny XVII w - królowie Sortowanie według grupwg Annakruk983 Klasa 6 Historia Wojny w XVII wieku Sortowanie według grupwg Mag647 Wojny w XVII wieku Teleturniejwg Monikamleczkopo XVII w. stulecie wojen Labiryntwg Renata381 Polska w XVII wieku Koło fortunywg Myszka2d Technikum Historia Liczba wyników dla zapytania 'kryzys rzeczypospolitej w xvii wieku': 10000+ Wojny w XVII wieku Sortowanie według grupwg Olap28 Klasa 6 Historia walki w XVII wieku Kryzys Rzeczypospolitej w XVII wieku Znajdź słowowg Bprzech Klasa 6 Historia przywódcy walk w XVI/XVII wieku Połącz w parywg Olap28 Klasa 6 Historia walki w XVII wieku POJĘCIA- Rzeczpospolita w XVII wieku Odkryj kartywg Olap28 Klasa 6 Historia walki w XVII wieku Przyczyny wojen ze Szwecją w XVII wieku O rety! Krety!wg Olap28 Klasa 6 Historia walki w XVII wieku Przyczyny wojen z Rosją w XVII wieku O rety! Krety!wg Olap28 Klasa 6 Historia walki w XVII wieku Przyczyny wojen z Turcją w XVII wieku O rety! Krety!wg Olap28 Klasa 6 Historia walki w XVII wieku Straty terytorialne w skutek wojen w XVII wieku Znajdź paręwg Olap28 Klasa 6 Historia walki w XVII wieku Władcy elekcyjni Koło fortunywg Olap28 Klasa 6 Historia walki w XVII wieku Wojny z Rosją, Szwecją i Turcją Koło fortunywg Olap28 Klasa 6 Historia walki w XVII wieku Piastowie na tronie polskim Sortowanie według grupwg Olap28 Klasa 6 Historia Polski walki w XVII wieku Bitwy z wojen Rzeczypospolitej w XVII wieku Podziel na kategoriewg Aleksandra180 Klasa 6 Historia wojny w XVII wieku Połącz w parywg Beatahero Klasa 4 Historia Wojny w XVII wieku Sortowanie według grupwg Magdawojtkowiak Klasa 4 Rzeczpospolita w XVII wieku. Teleturniejwg Akowalcze2017 Klasa 6 Historia Wojny Rzeczpospolitej w XVII wieku. Teleturniejwg Asiaszczerkowska Klasa 6 Historia Europa w XVII wieku. Odkryj kartywg Stepskit Liceum Technikum Historia wojny w XVII wieku Sortowanie według grupwg Beatahero Klasa 4 Historia Kryzys RP w XVIII wieku O rety! Krety!wg Olap28 Klasa 6 Historia Rzeczpospolita w XVII wieku Połącz w parywg Idranka23 Klasa 6 Historia Wojny w XVII wieku Połącz w parywg Mag647 wojny w XVII wieku Połącz w parywg Materialykb Europa w XVII wieku Krzyżówkawg Ppetrykow Liceum Historia Europa w XVII wieku Koło fortunywg Olivka78 Technikum Historia Rzeczypospolita w XVII wieku Krzyżówkawg Aleksandra180 Klasa 6 Historia Rzeczpospolita w XVII wieku Testwg Historiasp1 Klasa 6 Historia Wojny w XVII wieku Sortowanie według grupwg Mag647 Wojny w XVII wieku Teleturniejwg Monikamleczkopo Polska w XVII wieku Koło fortunywg Historiaam1 Technikum Kryzys Rzeczypospolitej Testwg Romualdtubis Klasa 6 Historia Kryzys Rzeczypospolitej Labiryntwg Suchymaniak123 Klasa 6 Historia Polska w XVII wieku Koło fortunywg Myszka2d Technikum Historia Wojny w XVII wieku Sortowanie według grupwg Makor3 Klasa 6 Historia Gospodarka Rzeczypospolitej w 16 Wieku Testwg Moscicki Klasa 6 Historia Kryzys Rzeczypospolitej Połącz w parywg U74190048 Klasa 6 Kryzys Rzeczypospolitej klasa 6 Testwg Sewrukhalina Klasa 6 Historia Kryzys Rzeczypospolitej Koło fortunywg Patrycjapluzins Klasa 6 Historia Rzeczpospolita w XVII wieku - POSTACIE Połącz w parywg Trawa4567 Klasa 8 Historia Rzeczpospolita w XVII wieku - POSTACIE Połącz w parywg Trawa4567 Klasa 6 Historia Kryzys Rzeczypospolitej O rety! Krety!wg Suchymaniak123 Klasa 6 Historia Wojny w XVII wieku - podsumowanie. Sortowanie według grupwg Iwawozniak Wojny RP w XVII wieku Rysunek z opisamiwg Milek325 Klasa 6 Historia WOJNY POLSKI W XVII WIEKU Losowe kartywg Piotrwp100 Historia gospodarka Rzeczypospolitej w XVI wieku Anagramwg Straznadodra Wojny Rzeczpospolotej w XVII wieku Podziel na kategoriewg Paweljaworek Klasa 6 Europa w XVII wieku - powtórzenie Odkryj kartywg Damiangrzegorz Ziemie utracone w XVII wieku Rysunek z opisamiwg Konkurs2 Klasa 6 Klasa 7 Muzyka FORMACJE WOJSKOWE W XVII WIEKU Sortowanie według grupwg Katarinamaslows Klasa 6 Historia Skutki wojen w XVII wieku Prawda czy fałszwg Atrzcinska1 Teleturniej-Kryzys Rzeczypospolitej w 2 połowie XVIIw. Teleturniejwg Gdekier09 Kryzys Rzeczypospolitej O rety! Krety!wg Belfry Klasa 6 Rzeczpospolita w dobie wojen XVII wieku Krzyżówkawg Pysianati Liceum Historia Kryzys państwa polskiego w XI wieku Sortowanie według grupwg 753 Wojny Polski w XVII wieku - mapa Rysunek z opisamiwg Annakruk983 Klasa 6 Historia Kryzys Rzeczypospolitej Testwg Wojtekmaj Wielcy hetmani Rzeczypospolitej w XVII w. Krzyżówkawg Akb8112 Liceum Historia Demokracja szlachecka Znajdź słowowg Jjuudzinska Klasa 6 Historia W Rzeczypospolitej szlacheckiej Kryzys rzeczypospolitej Porządkowaniewg Bartosz144 Klasa 6 Historia Demokracja szlachecka Sortowanie według grupwg Jjuudzinska Klasa 6 Historia W Rzeczypospolitej szlacheckiej Kryzys Rzeczypospolitej Koło fortunywg Malgosiagosia66 Kryzys wewnętrzny Rzeczypospolitej w drugiej połowie XVII wieku Rzeczpospolita Polska w drugiej połowie XVII w., była bez przerwy atakowana przez wrogie narody. Byli to między innymi: Tatarzy, Szwedzi, Kozacy, Rosjanie i inni. Najazdy i wojny z tymi narodowościami bardzo osłabiły Polskę. Zarówno gospodarczo, jak i społecznie. Jednak to nie było jedyną przyczyną kryzysu Polski. Bardzo ważną przyczyną były osłabienie pozycji chłopa i mieszczanina w kraju. Osłabienie to było spowodowane zbyt wygórowanymi przywilejami dla szlachty. Kryzys Polski poprzedza wspaniałe panowanie tego kraju i niemal jego nietykalność. Państwo polskie od połączenia z Wielkim Księstwem Litewskim stało się jednym z mocarstw europejskich, pierwszym na północnym wschodzie. Bitwa grunwaldzka zmusiła niechętnych na Zachodzie do uznania tego faktu, chrzest Litwy i wystąpienie Polaków na soborze konstanckim (Paweł Włodkowic), rozproszyły uprzedzenia, które tam jeszcze panowały. Szybko i stanowczo, działając potęgą miecza i potęgą kultury, znalazło mocarstwo polskie uznanie i sympatię Zachodu. Późniejsze usiłowania, by wstrząsnąć tym stanowiskiem Polski, kończyły się niepowodzeniami przeciwników, a najzawziętszi z nich, Krzyżacy, kończyli jako jej lennicy. Na wschodzie groziła mocarstwu Jagiellonów potęga Tatarska pod Tamerlanem, Której jednak stawił czoła nieustraszony Witold i mimo klęski pod Worsklą stanowisko to utrzymał. Przeciw przewadze Polski występuje na północnym wschodzie państwo moskiewskie, które, walcząc z nią o hegemonię nad Rusią, staje się niebezpiecznym bo upartym i zaciętym przeciwnikiem. Zajęty sprawami zachodnimi Kazimierz Jagiellończyk dopuszcza do upadku zaprzyjaźnionego Nowogrodu, ale poza tym po wznowieniu unii z Litwą, okazuje Polska stanowczą przewagę nad Moskwą, wobec której drobne niepowodzenia, jak utrata Smoleńska za Zygmunta Starego, są epizodami bez poważniejszego znaczenia. Niestety lata 1587 – 1668 oznaczają przesilenie się potęgi. Społeczeństwo jest jeszcze bardzo bogate, powaga i znaczenie w Europie wielkie, siła militarna, zwłaszcza jakościowo wybitna (Kirchom, Kruszyn, Chocim, Smoleńsk), ale oznaki wewnętrznego rozstroju państwa też są już widocznie. Zarzucenie reform, upadek zmysłu politycznego, upadek powagi monarchy i rządu, nietolerancja religijna, przygniatająca przewaga szlachty nad mieszczaństwem włoszczaństwem, ale też możnowładztwa nad samą szlachtą, powolny upadek kultury umysłowej, o to groźne zapowiedzi na przyszłość. Polska odnosi jeszcze kilka zwycięstw, jak na przykład pod Beresteczkiem (wyparcie Szwedów), jednak to nie pomogło. W późniejszym okresie upadek państwa jest jeszcze większy. Polskę bardzo zniszczyli Szwedzi. Podczas potopu, ograbili kraj z wielu pięknych dziej sztuki i innych wartościowych rzeczy. Wszystko wywieźli do swojego kraju. Rzeczpospolita, zagrożona zupełnym podbojem i zalana falami nieprzyjacielskiego potopu, obroniła swą niepodległość – choć wyszła z nią ekonomicznie zniszczoną. Od przełomu XVI i XVII w. widoczne są coraz bardziej skutki przejścia z gospodarki czynszowej na bardziej zacofaną rentę odrobkową. Dominującym systemem stała się gospodarka folwarczno - pańszczyźniana. Podstawą jej było duże gospodarstwo rolne lub też rolno – hodowlane, produkujące przede wszystkim na zbyt i opierające się na pańszczyźnianej lub także przymusowej pracy chłopów – poddanych. Ujemne efekty gospodarki folwarczno – pańszczyźnianej wynikały z jej podstawowego założenia, tj. prowadzenia produkcji towarowej przy minimalnych nakładach pieniężnych. Pociągało to za sobą zacofanie techniki rolnej i przede wszystkim wzrastający stale wyzysk poddanych, którym zwiększono wymiar pańszczyzny. Rozwój folwarku pańszczyźnianego zostaje gwałtownie zahamowany już w latach dwudziestych XVII stulecia. Były trzy zasadnicze przyczyny tego stanu rzeczy – spadek popytu na zboże polskie w Europie zachodniej oraz upadek gospodarki chłopskiej, która w tym okresie stanowiła podstawę folwarku. Trzecim czynnikiem były niszczące wojny z połowy XVII w. Dotkliwym ich następstwem były ogromne straty ludności miejscami sięgające 60% ogółu mieszkańców. Następstwem strat ludnościowych było zjawisko o zasadniczym znaczeniu dla ogólnej sytuacji gospodarczej kraju, a mianowicie ogromne zwiększenie się łanów pustych i w związku z tym spadek produkcji zboża. Wojny i niekorzystna koniunktura na rynkach zachodnioeuropejskich wpłynęły na zmniejszenie się eksportu zboża polskiego. W pierwszej połowie XVII w. przeciętny roczny wywóz z Polski liczył ok. 100 tys. łasztów. W 1651r. Spadł do 55 tys., by poprzez 34 tys. w r. 1653 i 11 tys. w r 1656 osiągnąć dno w roku 1659, gdy za granicę wywieziono 541 łasztów. Upadek gospodarstw chłopskich oraz pauperyzacja chłopów wpłynęła hamująco na rozwój rynku wewnętrznego, a to z kolei przyczyniło się do dalszego upadku miast. Wojny w połowie wieku jeszcze bardziej pogłębiły ten proces. Kryzys gospodarczy w połowie wieku spowodował, podobnie jak w Rosji, inflację pieniądza, która miała pomóc wybrnąć z ciężkiej sytuacji, w jakiej znalazł się skarb w związku z koniecznością wypłaty wojsku zaległego żołdu. Trudności finansowe były przyczyną zawiązywania konfederacji wojskowych (1659 – 1663), a te z kolei wpływały na osłabienie państwa. Armia polska i polska sztuka wojenna, tak wysoko stojące jeszcze w pierwszej połowie wieku, w drugiej przeżywają wyraźny kryzys. Odrodzenie wojskowości w czasach Sobieskiego, w poważnym stopniu wynik jego osobistego, nieprzeciętnego talentu, miało charakter przejściowy i krótkotrwały. Próby reform państwa, jakie podjął obóz dworski pod koniec szóstego dziesięciolecia, tkwiące korzeniami jeszcze w XVI-wiecznych zamierzeniach spełzły na niczym. Bez względu na to jakie cele przyświecały Janowi Kazimierzowi, Ludwice Marii i ich adherentom, reforma sejmowania i próba wzmocnienia władzy królewskiej była dla Rzeczypospolitej koniecznością. Klęską dworskiego obozu reformy w połowie XVII w. Była równie ważna jak niejedna wielka klęska militarna, była zasadniczym ogniwem w łańcuchu przyczyn upadku potęgi i znaczenia Rzeczypospolitej. Przyczyn osłabienia władzy centralnej w Polsce i degeneracji jej ustroju państwowego szukać należy m. in. w tym, że monarchia w Polsce nie potrafiła oprzeć się na masach średniej szlachty, głównym czynnikiem w procesie wszelkich przemian gospodarczych, społecznych i politycznych. Drogi monarchii i średniej szlachty rozeszły się już w XVI w., a specjalnie wyraźnie zjawisko to wystąpiło za pierwszych Wazów w tzw. rokoszu sandomierskim (1606). Ostateczny finał znalazła ta sprawa w rokoszu Lubomirskiego (1665 – 1666). W wojnie domowej, którą wszczął marszałek wielki i hetman polny koronny Jerzy Lubomirski, masy szlacheckie wystąpiły w gruncie rzeczy przeciwko wszelkim próbą reform z próbą elekcji vivente rege na czele. W ogniu tej wojny, w krwawej bitwie pod Mątwami (13 VII 1666) pogrzebane zostały ostatecznie na okres niemal wieku wysiłki zmierzające do naprawy ustroju Rzeczypospolitej. Rekapitulując to, co powiedzieliśmy wyżej w rozwoju Rosji i Polski w XVII w., przede wszystkim w jego drugiej połowie, stwierdzić należy, że linia rozwojowa pierwszego tych krajów, powoli lecz wyraźnie szła w górę, drugiego zaś dość gwałtownie w dół.

wojny i kryzys rzeczypospolitej w xvii wieku